Ταξίδι στο χρόνο με οδηγό το «Δυσσάκο» της Αναστασοπούλου, Χλωπτσιούδης- Ο Δυσσάκος της Αναστασοπούλου, Β. Σιουζουλής

Δήμος Χλωπτσιούδης, Εκδόσεις ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ

Ελένη Αναστασοπούλου
Γαβριηλίδης
ISBN: 978-960-576-427-2

Την Ελένη Αναστασοπούλου την είχαμε παρουσιάσει και παλαιότερα με αφορμή το βιβλίο της «σκοτωμένο νερό» σημειώνοντας τους διηγηματογραφικούς νεωτερισμούς και την κριτική ματιά της προς τη ζωή της υπαίθρου χωρίς τον αστικό ρομαντισμό

Στο νέο της μυθιστόρημα, «Δυσσάκος» (Γαβριηλίδης, 2015) παρακολουθούμε τη ζωή ενός χωριού. Αν και τυπικά ήρωας είναι ο Δυσσάκος, στην πραγματικότητα η Αναστασοπούλου παρουσιάζει τη ζωή ενός χωριού σε βάθος τριών δεκαετιών μέσα από την τυπική διαστρωμάτωση της εποχής και αντίστοιχη της ελληνικής κοινωνίας. Πρόκειται για ένα αντιπροσωπευτικό σύμβολο (το χωριό κι ο Οδυσσέας) προκειμένου η μυθιστορηματογράφος να αποτυπώσει τις κοινωνικές εξελίξεις και να σχολιάσει με το δικό της τρόπο την πρόοδο(;) μιας χώρας που από αγροτοκτηνοτροφική μετατράπηκε πολύ σύντομα σε αστική, την αλλαγή των ίδιων των ανθρώπων. Η συγγραφέας ειρωνεύεται την επιφανειακή αστική εικόνα των χωρικών που τα εγκατέλειψαν για μία καλύτερη ζωή.

Η πλοκή είναι υποτυπώδης και αναγκαία μόνο για την νοηματική εξέλιξη. Υπάρχει βέβαια ένας κεντρικός μύθος, αλλά όχι πλοκή με πολλές μεταβολές και επεισόδια. Η απουσία της πλοκής αντικαθίσταται από τη μετατόπιση του θέματος και την πολυκεντρικότητα. Μέσα από την πολυθεματικότητα της αφήγησης η συγγραφέας βρίσκει την ευκαιρία μέσα στο μυθιστορηματικό πλαίσιο να ανακινήσει με λεπτομέρειες ένα πλήθος θεμάτων.

Καταγράφει τα πολιτικά πάθη των χωριών, εκθέτει τα προβλήματα της ξενιτιάς, τη λειψανδρία στους αγροτικούς οικισμούς όπου τα παιδιά μεγαλώνουν χωρίς πατεράδες, άνδρες που ζουν μόνοι και πεθαίνουν στην ξενιτιά. Μιλά για τη ζωή στα καράβια και τις δυσκολίες στη θάλασσα (θυμίζω ότι μιλάμε για ατμόπλοια κι όχι για τα σύγχρονα πλοία) με τοπωνύμια σχεδόν καββαδικά... Εκθέτει το ρόλο της γυναίκας στην ύπαιθρο και την απόλυτη πατρική εξουσία στην αγροτική οικογένεια. Η ζωή των παιδιών παραμένει στο πρώτο πλάνο σε όλη σχεδόν την πλοκή. Τα σχολεία της εποχής, η παιδική ψυχολογία, ο ρόλος του δασκάλου της εποχής, όπως ακόμη και οι παιδικές αναπηρίες... Έθιμα της υπαίθρου αναβιώνουν στο μυθιστόρημα της Αναστασοπούλου. Κι οφείλω να υπογραμμίσω ότι για μένα, ως κάτοικο πόλης από γεννήσεως, ορισμένα μού ήταν άγνωστα ή κυρίως δεν γνώριζα την λαϊκή αιτιολογία, την επεξήγησή τους.

Ωστόσο, όλα τούτα είναι τόσο καλά "δεμένα" ώστε το πέρασμα από το ένα θέμα στο άλλο δε γίνεται συχνά καν αντιληπτό· οι εγκιβωτισμοί αυτοί δεν ξενίζουν, δεν ξαφνιάζουν. Οι παράλληλες ατομικές ιστορίες συμπλέκονται κι απομακρύνονται για να ξαναενωθούν. Οι ιστορίες εκτυλίσσονται σταδιακά και με ένα συναρπαστικό τρόπο σε "άσχετη" στιγμή -με αναδρομή αρμονικά τοποθετημένη στον κεντρικό μύθο- η συγγραφέας επιστρέφει για να εξηγήσει ή για να συμπληρώσει μία ιστορία.

Ξεχωριστή και σημαντικότατη θέση -κριτικά- στο βιβλίο κατέχουν οι δύο επιστολογραφίες. Βέβαια η επιστολή ως λογοτεχνικό τέχνασμα δεν είναι κάτι καινούριο. Έχει αξιοποιηθεί πολύ στο παρελθόν ώστε να έχει καταγραφεί ολόκληρη κατηγορία μυθιστορημάτων στα οποία η επιστολή χρησιμοποιείται ως αφηγηματικό μέσο ή παίζει ουσιαστικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής (ας θυμηθούμε τη «Ζωή εν τάφω» του Μυριβήλη).

Η επιλογή της Αναστασοπούλου είναι ιδιαίτερα ευρηματική ως αφηγηματική διέξοδος μέσα από τα γενέθλια γράμματα του Οδυσσέα (από την ξενιτιά στον ανήλικο γιο του) και τις ετήσιες επιστολές της Μαρίκας (σε δεύτερο χρόνο προς το δικό της γιο) για την αφηγηματική επιτάχυνση και τη διαστολή του χρόνου· χωρίς να υποβιβάζει το συναίσθημα ισορροπεί ανάμεσα στη συναισθηματική φόρτιση των πατρικών επιστολών και την πεζότητα των επίκαιρων σχολίων. Αφηγηματικά συμπυκνώνονται όλα τα γεγονότα που απασχολούν τη συγγραφέα μέσα από τη μετατόπιση του θέματος.

Οι δύο επιστολογραφίες με φυσικό τρόπο καταφέρνουν -μέσα στο συμπυκνωμένο χωροχρόνο τους- να εκθέσουν γεγονότα καθοριστικά για την ιστορία του τόπου και με ρεαλιστική μυθοπλασία να αναδείξει τις αλλαγές της ελληνικής κοινωνίας. Δίνεται η ευκαιρία στους ήρωες να σχολιάσουν γεγονότα της εποχής του και επιτρέπουν να αναφανεί η ψυχολογία τους. Μέσα από τα σχόλια αυτά -στολισμένα με πλούσια ειρωνεία- σαρκάζουν πρόσωπα και δίνοντας το πνεύμα της εποχής γεννώντας στοχασμούς στον αναγνώστη που γνωρίζει την εξέλιξη των πραγμάτων.

Εκατοντάδες γεγονότα παρελαύνουν μπροστά στα μάτια του αναγνώστη. Άλλοτε ξαφνιάζοντάς τον με αστεία συμβάντα που κυριάρχησαν στην επικαιρότητα (όπως η φραπελιά, η συλλογή υπογραφών για τις ταυτότητες κλπ) ή σημαντικά γεγονότα με καθοριστική σημασία (όπως η ανασκαφική επιτυχία του Μανόλη Ανδρόνικου, η φούσκα του χρηματιστηρίου, το πρόβλημα με τα Σκόπια, η εξέγερση του Πολυτεχνείου και η χούντα, το βασιλικό συνταγματικό πραξικόπημα). Πράγματα που όταν τα διαβάζουμε μετά από τόσα χρόνια μας ξαφνιάζουν με την εξέλιξη που γνωρίζουμε για το καθένα.

Και φαίνεται πως απώτερος στόχος της συγγραφέως είναι ακριβώς να κάνει τον αναγνώστη να θυμηθεί το παρελθόν μέσα από μία σύντομη κι εύληπτη ανασκόπηση και να σκεφτεί -γνωρίζοντας πια την εξέλιξη των πραγμάτων- πόσο αγωνιούσε και πόσο είχε πονέσει με καταστάσεις του παρελθόντος. Κάπου ο αναγνώστης θα πονέσεις και τις περισσότερες φορές θα γελάσει, αλλά κυρίως θα καταλάβει -μέσα στο βίαιο κι ανασφαλές παρόν του- πόσο κατευθυνόμενα ήταν τα πράγματα κάποτε και ποιοι τελικά κέρδιζαν από εκείνο τον αποπροσανατολισμό ή σε ποιους έδινε σημασία θεωρώντας τους "ειδικούς".

http://tovivlio.net/%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%AF%CE%B4%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%BF-%CE%BC%CE%B5-%CE%BF%CE%B4%CE%B7%CE%B3%CF%8C-%CF%84%CE%BF-%CE%B4%CF%85%CF%83%CF%83%CE%AC%CE%BA%CE%BF-%CF%84/ 

Κριτική απο τον ποιητή Βασίλη Σιουζουλή, στην εφημεριδα Ελευθερία